อโห นูน เต โส ภควา สตฺถาติ สพฺรหฺมจารี ตาว เต เอวํมหิทฺธิโก, โส ปน เต ภควา สตฺถา อโห นูน มหิทฺธิโกติ สตฺถุ อิทฺธิปาฏิหาริยทสฺสเน ชาตาภิลาปา หุตฺวา เอวมาหํสุฯ

[395] ญาตญฺญตรสฺสาติ ปญฺญาตญฺญตรสฺส, สกฺโก หิ ปญฺญาตานํ อญฺญตโรฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว, เทสนํ ปน ภควา ยถานุสนฺธินาว นิฏฺฐาเปสีติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตวณฺณนา

[396] เอวํ เม สุตนฺติ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํฯ ตตฺถ ทิฏฺฐิคตนฺติ อลคทฺทูปมสุตฺเต ลทฺธิมตฺตํ ทิฏฺฐิคตนฺติ วุตฺตํ, อิธ สสฺสตทิฏฺฐิฯ โส จ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต, อยํ อปฺปสฺสุโต, ชาตกภาณโก ภควนฺตํ ชาตกํ กเถตฺวา, ‘‘อหํ, ภิกฺขเว, เตน สมเยน เวสฺสนฺตโร อโหสิํ, มโหสโธ, วิธุรปณฺฑิโต, เสนกปณฺฑิโต, มหาชนโก ราชา อโหสิ’’นฺติ สโมธาเนนฺตํ สุณาติฯ อถสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อิเม รูปเวทนาสญฺญาสงฺขารา ตตฺถ ตตฺเถว นิรุชฺฌนฺติ, วิญฺญาณํ ปน อิธโลกโต ปรโลกํ, ปรโลกโต อิมํ โลกํ สนฺธาวติ สํสรตี’’ติ สสฺสตทสฺสนํ อุปฺปนฺนํฯ เตนาห – ‘‘ตเทวิทํ วิญฺญาณํ สนฺธาวติ สํสรติ อนญฺญ’’นฺติฯ

สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปน, ‘‘วิญฺญาณํ ปจฺจยสมฺภวํ, สติ ปจฺจเย อุปฺปชฺชติ, วินา ปจฺจยํ นตฺถิ วิญฺญาณสฺส สมฺภโว’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมา อยํ ภิกฺขุ พุทฺเธน อกถิตํ กเถติ, ชินจกฺเก ปหารํ เทติ, เวสารชฺชญาณํ ปฏิพาหติ, โสตุกามํ ชนํ วิสํวาเทติ, อริยปเถ ติริยํ นิปติตฺวา มหาชนสฺส อหิตาย ทุกฺขาย ปฏิปนฺโนฯ